Περιγραφή προγράμματος

Ο Όλυμπος, ως το πρώτο Εθνικό Πάρκο της Ελλάδας και τόπος με παγκόσμια οικολογική και πολιτιστική αξία, αποτελεί ιδανικό πεδίο για την εφαρμογή καινοτόμων δράσεων που θα διασφαλίζουν την αρμονική συνύπαρξη αθλητισμού, φυσικού περιβάλλοντος και τοπικών κοινωνιών.

Για το σκοπό αυτό η Μαραθώνιος Ολύμπου, με την χρηματοδότηση του Πράσινου Ταμείου στο πλαίσιο του προγράμματος Καινοτόμες Δράσεις με τους Πολίτες υλοποίησε πρόγραμμα – επιστημονική έρευνα με τίτλο: «ΟΡΘΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΕ ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ». Η συγκεκριμένη δράση εστιάζει:

1. Στην ευαισθητοποίηση των συμμετεχόντων αθλητών, εθελοντών και θεατών για τη σημασία της διατήρησης της βιοποικιλότητας και την αποφυγή πρόκλησης επιπτώσεων στη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής.
2. Στην εφαρμογή πράσινων πρακτικών κατά τη διάρκεια της διοργάνωσης (μηδενικά απόβλητα, χρήση επαναχρησιμοποιούμενων υλικών, μείωση ενεργειακού αποτυπώματος, αποφυγή πλαστικών μίας χρήσης).
3. Στη συνεργασία με τοπικούς φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών, επιστημονικούς συμβούλους και οργανώσεις περιβαλλοντικής προστασίας για τον σχεδιασμό και την παρακολούθηση των επιπτώσεων της διοργάνωσης.
4. Στη δημιουργία ενός πρότυπου οδηγού ορθής περιβαλλοντικής διαχείρισης για διοργανώσεις σε ευαίσθητα φυσικά περιβάλλοντα, με δυνατότητα εφαρμογής από άλλες παρόμοιες δράσεις πανελλαδικά.

Γενικός στόχος: Ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και εκπαίδευση ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders) των οποίων οι δραστηριότητες αλληλοεπιδρούν με φυσικές προστατευόμενες περιοχές και είδη άγριας ζωής.

Επιμέρους στόχοι: 

• Εκτίμηση και άμβλυνση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων αθλητικών δραστηριοτήτων στη φύση στο πλαίσιο του σχεδιασμού και υλοποίησης της αειφορικής διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΠΠ)
• Aνάπτυξη καλών πρακτικών διοργάνωσης αγώνων τρεξίματος εντός του δικτύου Natura 2000 και της πιλοτικής εφαρμογής τους στην περιοχή του Ολύμπου (ΟΡΟΣ ΟΛΥΜΠΟΣ - GR1250001)
• Eκπαίδευση των ενδιαφερόμενων μερών στην εφαρμογή των καλών πρακτικών και της προώθησής τους σε άλλες περιοχές μέσω της δικτύωσης των διοργανωτών αγώνων
• Δημιουργία εργαλείου (Οδηγός Καλών Πρακτικών) για την ευαισθητοποίηση τόσο των διοργανωτών όσο και των εθελοντών, των αθλητών, των συνοδών/θεατών και των τοπικών κοινοτήτων για την αλληλεπίδραση ανθρώπου και φύσης και τον ρόλο των ΠΠ στην αειφορική διαχείριση της φυσικής μας κληρονομιάς.

Ο Μ.Ο., σε συνεργασία με εξειδικευμένη επιστημονική ομάδα, εφάρμοσε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια των δράσεων του Μαραθωνίου 2024, πρόγραμμα παρακολούθησης της βιοποικιλότητας (πουλιά και θηλαστικά) για συνολικό διάστημα δύο μηνών, πριν και μετά τη διεξαγωγή του Μαραθωνίου. Η παρακολούθηση έγινε με χρήση 18 οπτικών (κάμερες αυτόματης καταγραφής) και 6 ακουστικών αισθητήρων, που τοποθετήθηκαν σε επιλεγμένα σημεία κατά μήκος της διαδρομής (Εικ 2.).

Εικ 2. Σημεία τοποθέτησης καταγραφικών συσκευών στη διαδρομή του Μ.Ο.

• Μέσω των αυτόματων καμερών, καταγράφηκε τόσο η ανθρώπινη διέλευση όσο και τα ζώα άγριας πανίδας που χρησιμοποίησαν είτε το κεντρικό, είτε παράπλευρα μονοπάτια. Οι πιο συχνές διελεύσεις αφορούσαν σε αγριογούρουνα και ζαρκάδια ενώ σε μικρότερες συχνότητες καταγράφηκαν αγριόγιδα, αλεπούδες, κουνάβια, ασβοί, σκύλοι, λύκοι και σκίουροι. Για την ευκρινέστερη αποτύπωση των διελεύσεων, τα θηλαστικά με τις μικρότερες συχνότητες (εκτός αγριόχοιρου και ζαρκαδιού) ομαδοποιήθηκαν και παρουσιάζονται μαζί. Διαπιστώθηκε πως η πλειοψηφία των ειδών χρησιμοποιεί πολύ περισσότερο τα παράπλευρα μονοπάτια (5-20 μ από το κεντρικό) παρά το κεντρικό μονοπάτι του Μαραθωνίου. Η ανθρώπινη διέλευση κυμαίνεται κατά μέσο όρο σε 10 άτομα/ημέρα (max 48) το μήνα πριν το Μαραθώνιο και πέφτει σε 5 άτομα/ ημέρα (max 42) μετά τη διεξαγωγή του Μαραθωνίου, πιθανότατα λόγω των αθλητών που προπονούνταν στην περιοχή πριν το γεγονός, και εκλείπουν μετά το πέρας του. Τις ημέρες του Μαραθωνίου η ανθρώπινη διέλευση εύλογα κορυφώνεται, αγγίζοντας τα 786 και 525 άτομα την πρώτη και δεύτερη μέρα του αγώνα αντίστοιχα (29-30 Ιουνίου), με συχνότερες διελεύσεις μεταξύ 10.00-14.00. Η άγρια πανίδα φαίνεται να ακολουθεί αντίστροφο μοτίβο, με τα λιγότερα ζώα να καταγράφονται κατά το διήμερο του αγώνα και δύο ημέρες μετά. Με την πάροδο αυτού του διαστήματος, η κινητικότητα των ζώων επανέρχεται στα προ του αγώνα επίπεδα, που δεικνύει την επιστροφή στην κανονικότητα.

Κανόνες ορθής συμπεριφοράς σε ελληνική και αγγλική γλώσσα. Ο χάρτης της διαδρομής υπήρχε επίσης διαθέσιμος σε QR code προκειμένου να γνωρίζει κάθε συμμετέχων, ποια τμήματα της διαδρομές διέρχονται από αυστηρώς προστατευόμενες περιοχές και να τηρούνται τα προβλεπόμενα μέτρα.

• Δράση: Δημιουργία Οδηγού Καλών Πρακτικών για τη διεξαγωγή αγώνων ορεινού τρεξίματος

Μία από τις κύριες δράσεις του προγράμματος αφορά στη δημιουργία Οδηγού Καλών Πρακτικών για τη διεξαγωγή αγώνων ορεινού τρεξίματος. Ο Οδηγός χωρίστηκε σε δύο μέρη, καλύπτοντας τις δράσεις μετριασμού των επιπτώσεων της εκδήλωσης, τόσο σε σχέση με την αλλαγή ή απώλεια ενδιαιτημάτων όσο και με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Ο οδηγός καλών πρακτικών έχει στόχο να ευαισθητοποιήσει τους διοργανωτές, τους εθελοντές, τους αθλητές, τους συνοδούς/θεατές αλλά και τις τοπικές κοινωνίες για την αλληλεπίδραση ανθρώπου και φύσης και τον ρόλο των ΠΠ στην αειφορική διαχείριση της φυσικής μας κληρονομιάς. Θα επιτευχθεί έτσι άμβλυνση των αρνητικών επιπτώσεων στα είδη και στη βιοποικιλότητα εν γένει. Ο οδηγός είναι διαθέσιμος μόνο σε ηλεκτρονική μορφή, μειώνοντας τη χρήση χαρτιού και βελτιώνοντας το οικολογικό αποτύπωμα της διοργάνωσης. Η προώθησή του Οδηγού σε άλλες περιοχές ξεκίνησε ήδη μέσω της παρουσίασής του σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Λιτόχωρο στις 07/12/2024 με τη συμμετοχή διοργανωτών άλλων αγώνων ορεινού τρεξίματος (Ροδόπη, Μέτσοβο, Τρίκαλα), και θα ακολουθήσουν περαιτέρω συναντήσεις και με άλλους φορείς, συμβάλλοντας έτσι στην μείωση των προβλημάτων που δημιουργούνται από τις αλληλεπιδράσεις και τις συγκρούσεις μεταξύ της άγριας ζωής και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.  

• Ανάλυση οφέλους 

Το προτεινόμενο έργο εξοικειώνει τους αθλητές, εθελοντές και διοργανωτές αγώνων ορεινού τρεξίματος με τους κανόνες αειφορικής διαχείρισης των ΠΠ και ιδιαίτερα της περιοχής του Ολύμπου. Ο κοινωνικός αντίκτυπος του έργου εστιάζεται στο ότι κινητοποιεί τους χρήστες των ΠΠ - οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται ως φυσιολάτρες - για το τι μπορεί να καθιστά αρνητική επίδραση μιας ανθρώπινης δραστηριότητας στην βιοποικιλότητα μίας ΠΠ καθώς και τον κομβικό ρόλο των Φορέων Διαχείρισης στην αειφορική διαχείρισή των ΠΠ. Έγινε συστηματική προσπάθεια εκπαίδευσης κι εξοικείωσης των χρηστών με το πως ο προσεκτικός σχεδιασμός δράσεων μπορεί να επιφέρει μετρήσιμη μείωση των επιπτώσεων των αγώνων στην χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Επομένως με τη συμμετοχή τους και τις επιλογές τους μπορούν πλέον να επηρεάσουν τις δράσεις των διοργανωτών παρόμοιων δράσεων, αρχικά σε τοπικό επίπεδο και έπειτα σε εθνικό επίπεδο. Η εμπειρία αυτή θα οδηγήσει στην αναζήτηση από τους Πολίτες αντίστοιχων διοργανώσεων στο μέλλον, που έχουν σχεδιαστεί με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα και τις ΠΠ. Επιπρόσθετα θα συνεισφέρουν μαζί με το δίκτυο διοργανωτών αγώνων τρεξίματος στην ευρύτερη υιοθέτηση των καλών πρακτικών τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και ευρύτερα. Με άλλα λόγια το έργο ευνοεί την συμμετοχικότητα των πολιτών στην προσπάθεια προστασίας του περιβάλλοντος και θέτει τις βάσεις για τη δημιουργία ισχυρών δεσμών μεταξύ φορέων διακυβέρνησης (συμπεριλαμβανομένης της επιστημονικής κοινότητας) και της κοινωνίας για τον κοινό στόχο αυτό. Η σημασία του δεσμού αυτού είναι ακόμα πιο σημαντική όταν τα ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders) είναι από τις κοινότητες εντός ή/και πέριξ των ΠΠ. Τέλος, αξιοποιήθηκε η αναγνωρισμένη εμπειρία και τεχνογνωσία ενός θεσμοθετημένου φορέα πολιτών, της Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Μαραθώνιος Ολύμπου, ο οποίος είναι από τους πρώτους που υλοποιεί παρόμοιες διοργανώσεις σε ΠΠ, σύμφωνα με τις αρχές της Αειφορίας και του σεβασμού στις Εθνικές και Ευρωπαϊκές περιβαλλοντικές πολιτικές.